Μηχανισμοί άμυνας και άγχος
Όταν ο άνθρωπος δεν αντέχει τις απαιτήσεις της κοινωνίας, το ανεξήγητο άγχος και την ένταση που βιώνει προερχόμενη από τα ένστικτά του, ενεργοποιεί αυτόματα
κάποιες ασυνείδητες εσωτερικές διεργασίες οι οποίες τον βοηθούν να παραποιήσει, να αρνηθεί και συνεπώς να αντέξει την πραγματικότητα.
Ουσιαστικά οι συνθήκες δε μεταβάλλονται, παρά μόνο ο τρόπος αντίληψης της εξωτερικής πραγματικότητας και προκειμένου να προσαρμοστεί συναισθηματικά σε μία κατάσταση, υιοθετεί τους αμυντικούς μηχανισμούς.
Η αυτόματη χρήση των μηχανισμών εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως η ιδιοσυγκρασία του ατόμου, οι ψυχοπιεστικές συνθήκες της παιδικής του ηλικίας, οι άμυνες των γονέων ή του περιβάλλοντος ως μιμητικά πρότυπα και οι συναισθηματικές επιπτώσεις που βίωσε μετά τη χρήση συγκεκριμένης άμυνας. Υπάρχουν πρωτογενείς και δευτερογενείς άμυνες. Οι πρώτες ως πιο ανώριμες συνδέουν όλα τα επίπεδα λειτουργίας, συναισθηματικό, γνωστικό, αισθητηριακό, συμπεριφορικό, ενώ οι δεύτερες είναι πιο εξελιγμένες και ενεργοποιούν πιο εξελιγμένους συνδυασμούς σκέψης και συναισθημάτων. Η άρνηση για παράδειγμα αποτελεί έναν πρωτογενή αμυντικό μηχανισμό, ενώ η απώθηση αποτελεί βασικό μηχανισμό δευτερογενούς άμυνας. Ωστόσο, η συστηματική χρήση τους προκαλεί μία σειρά δυσλειτουργικών καταστάσεων στις διαπροσωπικές σχέσεις του ατόμου.
Η Anna Freud περιέγραψε τους μηχανισμούς αυτούς μείωσης του άγχους των ενδοψυχικών συγκρούσεων.
Από τους βασικούς μηχανισμούς άμυνας είναι οι εξής:
- Απώθηση: πρόκειται για τη διαδικασία εκείνη κατά την οποία το άτομο διώχνει προς το ασυνείδητο τις μη αποδεκτές ορμές και συναισθήματα
- Άρνηση: η άρνηση της πραγματικότητας όταν το άτομο αδυνατεί να την αντέξει και απειλείται από επίπονα συναισθήματα
- Παλινδρόμηση: το άτομο ασυνείδητα συμπεριφέρεται με τρόπο που αντιστοιχεί σε τρόπο προηγούμενου αναπτυξιακού σταδίου
- Αντισταθμιστική Συμπτωματολογία: πρόκειται για την αντικατάσταση μίας σκέψης, μίας ορμής ή ενός συναισθήματος με τα ακριβώς αντίθετα, καθώς τα αρχικά προκαλούν άγχος και δεν είναι αποδεκτά
- Προβολή: το άτομο χωρίς να το συνειδητοποιεί αποδίδει στους γύρω του τα δικά του μη αποδεκτά συναισθήματα
- Μετάθεση: πρόκειται για τη μετάθεση μη παραδεκτών ορμών σε ένα πιο ασφαλή στόχο από τον πραγματικό που προκαλούσε ασυνείδητα άγχος
- Μετουσίωση: όλα τα ανεπίτρεπτα ένστικτα κατευθύνονται σε καταστάσεις και στόχους που είναι κοινωνικά αποδεκτοί
- Εκλογίκευση: χρήση λογικής επιχειρηματολογίας προκειμένου το άτομο να αποδείξει ότι οι πράξεις έχουν ένα ορθό και παραδεκτό νόημα και να απωθηθούν έντονα συναισθήματα που προκαλούν άγχος
Ο θεραπευόμενος, μέσα από τη θεραπευτική σχέση με το θεραπευτή του, θα φέρει στο φως όλες εκείνες τις άμυνες και στρατηγικές που χρησιμοποιεί για να αντέξει την πραγματικότητα και κατανοώντας τις βαθύτερες πτυχές του εαυτού του θα δρα πιο λειτουργικά στις σχέσεις του μπορώντας να εξηγήσει τον πόνο του κάθε φορά.